Erfgoedhalte Voormezele

Oorsprong abdij

De parochie Voormezele werd voor het eerst vermeld in de historische bronnen in 1068. Een jaar later zal ridder Isaac I, de oudste gekende Heer van de Heerlijkheid Voormezele, een proosdij stichten. De Voormezeelse Heerlijkheid maakte deel uit van het gebied van diverse families: van Lo, van Lichtervelde, Carreest, de Baenst, Voet, Vandenberghe, Lopez de Gallo, Wynckelmann de Walhoeve en Joignie de Pamele. Van deze laatste is hun wapenschild in wit marmer bewaard gebleven in het kerkportaal.

De proosdij was aanvankelijk een gemeenschap van seculiere/wereldlijke geestelijken. De stichting stond onder de aanroeping van Onze Lieve Vrouw en het wapenschild van de abdij was ook die van de heerlijkheid. Drogo, bisschop van Terwaan, gaf in 1069 zijn goedkeuring over de stichting. Het omvatte het domein waar nu de kerk en het kerkhof liggen en alle gronden gelegen langs de huidige Pr. Bartierstraat, Kalleputstraat, G. Bartierstraat, Sint-Elooisweg en Voormezeledorp.

De Zalige Jan van Waasten (ca. 1050-1130), bisschop van Terwaan, hervormde de proosdij in 1100 tot een klooster van reguliere kanunniken onder de regel van de H. Augustinus. De gemeenschap kende hoogtes en laagtes en was eigenlijk vooral gekend als l'opulente, de rijke. De kanunniken schreven immers de perkamenten voor de Graven van Vlaanderen!

groei en teloorgang

Het klooster had dan ook een lastige tijd gedurende de geuzenstrijd van 1566 tot 1584: er werd in de hele streek beslist tot extra bewaking van de rijke domeinen. Toch bestormden de protestanten op 15 augustus 1566 het Voormezeelse klooster. Ook daarna was het complex meerdere keren het mikpunt van ketters. Toen aan het begin van de 17e eeuw eindelijk aan heropbouw kon gedacht worden, bleek de vrede van korte duur: opnieuw moesten de kanunniken vluchten.

In 1667 werd het klooster omgevormd tot abdij dankzij paus Alexander VII. Eindelijk kon ze ten volle werken aan werken aan een nieuwe groei. Maar ondertussen had ook de Franse Revolutie zijn invloed laten gelden over de streek: de abdij en het kasteel gingen volledig in de vlammen op op 10 mei 1794: de monniken vluchtten en alles wat aan de abdij toebehoorde werd door de Fransen verbeurd verklaard. Gelukkig was de kerk zelf grotendeels gespaard gebleven. De laatste geestelijke van de abdij, Dominiek Calvé bouwde daarna in 1811 een nieuwe kerk in de toenmalige nieuwe stijl op het vroegere koor van de kanunniken. Ook een deel van de oude muren van de 17e eeuw werd daarin opgenomen. De spreuk succedo combustis, wat betekent “Ik volg de verbrande kerk op” moest boven de ingang van deze gebeurtenissen getuigen.
Hoewel er weinig gegevens zijn over de verschillende gebouwen binnen het klooster en de abdij, werd geprobeerd toch een beeld te schetsen. Alain Casier maakte hiervoor enkele maquettes die in de kerk te bezichtigen zijn.

Kerk

De Eerste Wereldoorlog verwoeste alles en de laatste resten van de abdij en de Heerlijkheid gingen dan ook verloren. Pastoor Octaaf Desmedt was pastoor van Voormezele 1907 tot 1923. Hij bouwde een noodkerk op de hoek van de huidige Dorp- en Wittenhuisstraat. In december 1922 werd een aanbesteding uitgeschreven voor een nieuwe kerk. De plannen van de neo-Romaanse kerk werden getekend door architect Jules Coomans uit Ieper. Op 16 oktober 1935 werd de nieuwe kerk officieel gewijd door de monseigneur Lamiroy, bisschop van Brugge.

OC Kasteelwal

Het kasteel van de Heer van Voormezele, op de kaart van Sanderus omschreven als het Huis van de Heer, was omringd met wallen en grachten. Het lag vlak naast de proosdij, aan de overkant van de huidige Sint Elooisweg.

Rond 1900 werd vlak naast dit kasteeldomein een ouderlingengesticht gebouwd. Ook dit gesticht werd volledig verwoest tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar werd op precies dezelfde plaats herbouwd in 1931 en 1932 : aan het einde van de Mosselmarkt en het begin van de Nonnendreef.

Op de foto zijn de versterkingsmuren te zien die de Duitse bezetter in 1943 aanbracht aan het complex. Op 10 mei 1974 werd het rustoord gesloten en na een lange administratieve weg van verbouwingen en aanpassingen werd het op 20 mei 1978 ingehuldigd als eerste cultureel centrum van de provincie West-Vlaanderen. Nu staat dit gebouw bekend als Ontmoetingscentrum Kasteelwal, een verwijzing naar de vroegere wallen rond het kasteel van de Heren van Voormezele.

Titeca's poort

Rond 1900 was van het kasteeldomein van de Heren van Voormezele enkel nog de toegangspoort bewaard. De familie Titeca bezat de weide achter die poort waardoor dorpelingen al snel gingen spreken van Titeca's poort. In het fronton van de poort was wellicht het wapenschild van de familie Joignie de Pamele te zien, de laatste adellijke bewoners van het kasteel. In de weide zelf waren er nog enkele ruïnes die als koeiestal gebruikt werden In 1917 werden de poort en de ruïnes dan totaal verwoest, net als het dorp, bij de slag om Kemmel.

Heilig Bloedprocessie

Proost Isaac, de 2e proost van de abdij, bracht de relikwie van het Heilig Bloed in 1152 mee vanuit Rome. De kanunniken bewaarden dit relikwie als hun kostbaarste bezit en konden het telkens van plundering of vernietiging vrijwaren. Doorheen de tijd werd ook telkens een stukje toegevoegd aan het schrijn: een cilinder om de kristallen bol te omsliten, een zilveren raamwerk, een voetstuk, en tenslotte een zilveren bloemenkrans. De relikwie werd in een jaarlijkse ommegang doorheen Voormezele gedragen. Uiteraard bleef ze die rol spelen in de latere Heilig Bloedprocessie.

Waar Titeca's poort vroeger stond kwam later de woning van de dorpssmid Lewyllie. In de jaren 1930 werd na de processie op die plek de zegen gegeven voor de knielende gelovigen. De rode koorkappen en dalmatieken (liturgische overkleden voor priesters en diakens) die de priesters op de foto dragen, zijn werden uit de vroegere abdij gered van de vernieling en zijn tot op heden veilig bewaard.

Toen in 1952 het jubeljaar 800 jaar Heilig Bloed in Voormezele aanbrak, was pastoor André Callens de voortrekker van een prachtige jubelprocessie. Hij richtte nieuwe groepen en taferelen op die ook in 2008 nog meelopen in de processie. Elk jaar op de 1e zondag na Pinksteren loopt de Heilige Bloedprocessie door de straten van Voormezele.